De Bekkenbodem

De bekkenbodem is een complexe groep van enorm veel verschillende spier(groep)en die een belangrijke rol speelt bij het ondersteunen van de bekkenorganen en het reguleren van de urinestroom, ontlasting en seksualiteit. De bekkenbodem omvat in ter plaatse van de vagina zo’n 5 centimeter diepte, al kan dit per persoon variëren. Dit is de reden waarom je, als je een vinger naar binnen brengt, het eerste gedeelte van de vagina meestal als strakker ervaart dan het dieper gelegen gedeelte.

Door haar fysiologische complexiteit, maar vooral ook door de verbondenheid die ze heeft met opgeslagen en onderdrukte emotie, is de bekkenbodem een fascinerend deel van ons lichaam.

Het disfunctioneren van de bekkenbodem kan uiteenlopende klachten veroorzaken, van pijn in de bekkenbodem rug en onderbuik, incontinentie, algehele spanning of seksueel disfunctioneren. Hulp bij ernstige klachten is dan ook een specialisme dat ik alleen aan een professionele bekkenbodemfysiotherapeut wil toevertrouwen. Weet dat jouw situatie uniek is en de informatie op deze website je misschien kan helpen je klachten te begrijpen, maar dat het voor een leek lastig is om jouw persoonlijke complexiteit te doorgronden en jou het juiste advies te geven.

Denk je dat je hulp nodig hebt, maar wil je niet inwendig onderzocht worden, weet dan dat je dit met een goede bekkenbodemfysiotherapeut kunt bespreken. Blijkt dit onbespreekbaar, bezoek dan een andere bekkenbodemspecialist. Door naar jouw klachten te luisteren en te kijken naar de houding van jouw lijf als je staat en zit, kan hij of zij ook zonder inwendig onderzoek gericht advies geven. Daarnaast is het in veel praktijken mogelijk om via echoscopie te oefenen met visuele feedback, zodat je kunt zien en leren voelen welke spiergroepen je aanspant.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

Mannen en vrouwen hebben in principe dezelfde spieren en spiergroepen in de bekkenbodem, echter is de prominentie, ontwikkeling, kracht en functie van deze verschillende spier(groep)en verschillend voor mannen en vrouwen. Het belangrijke verschil is dat de bekkenbodem van een vrouw in staat moet zijn om een baby te dragen en geboren te laten worden. Bij een vrouw zit er een naar verhouding veel grotere opening zit tussen het schaambeen het staartbeen en de zitbotjes. Hierdoor is de omvang van de bekkenbodem bij vrouwen in verhouding groter. Om deze redenen is de bekkenbodem van de vrouw over het algemeen sterker. Verder is het bekkengebied voor vrouwen kwetsbaarder door zwangerschap en geboorte en voor vruchtbare vrouwen onderhevig aan maandelijkse hormonale veranderingen, die invloed hebben op de spierkracht. En als laatste is de ‘standaard’ seksualiteit voor vrouwen, kwetsbaarder dan voor mannen: Vrouwen hebben gemakkelijker negatieve seksuele ervaringen dan mannen, soms zonder dat ze het doorhebben. Door de manier waarop de seksuele organen bij vrouwen nauw verbonden zijn met spierweefsel, slaan vrouwen die ervaringen bovendien gemakkelijker op in de bekkenbodem.

Máár voor zowel mannen en vrouwen, geldt dat algemeen trauma dat samenhangt met veiligheid, (gebrek aan) support en onderdrukking van (oa seksuele) zelfexpressie zich opslaat in de bekkenbodem. Wees opmerkzaam dat dit geheel kan losstaan van seksueel trauma.

Denk bij trauma ook aan cultureel trauma waarbij in een streng religieuze achtergrond seksualiteit of zelfexpressie bij kinderen/pubers wordt afgewezen. Dit kan zo ver gaan dat zelfs het eigen lichaam niet meer als een prettige en veilige plek ervaren wordt, en dissociatie plaatsvindt met de ervaring daarvan. Naast religeuze achtergrond, zie ik in onze ‘werk-prestatie-cultuur’ veel tendens om te moeten presteren, niet goed genoeg te zijn zoals je bent en emoties te (moeten) onderdrukken. Dit laatste heeft gemiddeld gezien (denk ik) een grotere invloed op mannen dan op vrouwen, en manifesteert zich vaak in het minder goed functioneren van de bekkenbodem.

De spier(groep)en van de bekkenbodem

Zoals ik eerder reeds heb aangegeven is de bekkenbodem een enorm complex samenstelsel van spier(groep)en. Het is best een uitdaging om hier inzicht in te krijgen, maar ook super interessant om over te lezen. Daarom geef ik onderstaand een zo goed mogelijk overzicht van deze verschillende spier(groep)en.

De Levator ani-spieren zijn de grootste spiergroep van de bekkenbodem en omvat de pubococcygeus (PC), iliococcygeus en puborectalis-spieren. Deze spieren lopen van het schaambeen naar het stuitje en zijn betrokken bij het ondersteunen van de blaas, baarmoeder, darmen. Daarnaast controleert deze groep de urinestroom en ontlasting. De PC-spier is de bekendste spier van de bekkenbodem en loopt van het schaambeen naar het stuitje en wordt ook wel de “liefdesspier” genoemd omdat het een belangrijke rol speelt bij seksuele opwinding en orgasmes.

De ischiocavernosus-spieren lopen van de binnenkant van het schaambeen naar de genitaliën. Bij vrouwen zijn dat de clitoris, de schaamlippen en de onderzijde van de vagina, en bij mannen lopen de spieren langs weerzijden van de penis naar het onderste deel van de schacht. De functie van de ischiocavernosus bij vrouwen is vergelijkbaar met die bij mannen. De spieren zijn betrokken bij het reguleren van de bloedstroom naar de genitaliën, en daarmee bij seksuele opwinding en het krijgen van een orgasme. Tijdens seksuele opwinding trekken deze spieren samen en zorgen zo voor een verhoogde bloedtoevoer naar de clitoris en de schaamlippen en bij mannen naar de penis. Dit kan leiden tot vergroting en verharding van de zwellichamen en een verhoogde gevoeligheid van de genitaliën, wat bijdraagt aan de opwinding en het bereiken van een orgasme. De ischiocavernosus-spieren spelen ook een belangrijke rol bij de bekkenbodemfunctie en helpen bij het ondersteunen van de bekkenorganen.

De coccygeusspier bevindt zich aan de achterkant van de bekkenbodem. Deze spier ligt tussen het heiligbeen en de staartbeenderen (coccyx), en loopt vanaf de zijkanten van het bekken naar het staartbeen. Het is één van de belangrijkste spieren om de bekkenorganen bij zowel mannen als vrouwen te ondersteunen en te stabiliseren. De spier maakt het mogelijk om de bekkenbodem te helpen aanspannen en ontspannen tijdens verschillende activiteiten, zoals het plassen, ontlasting en seksuele activiteit.
Het aanspannen van deze spier kan helpen bij het voorkomen van urine-incontinentie en fecale incontinentie, en kan ook helpen bij het verbeteren van seksuele functie en het bereiken van een orgasme. Bovendien kan het trainen van de coccygeus-spier de bekkenbodem versterken en helpen om bekkenpijn en bekkenbodemproblemen te voorkomen.

De Transversus perinei is een diepe bekkenbodemspier. De spier bevindt zich tussen de schaambeenboog aan de voorzijde en het stuitbeen aan de achterzijde en strekt zich uit tussen beide zitbotjes.
Tijdens de bevalling heeft de transversus perinei een bangrijke functie door het hoofdje van de baby te ondersteunen en het bekkenbodem en de perineale spieren te beschermen tegen beschadiging. Tijdens de bevalling kan de spier worden uitgerekt om ruimte te maken voor het hoofdje van de baby. Door de spieren van de bekkenbodem te ontspannen en de Transversus perinei-spier actief te gebruiken, kan de bevalling gemakkelijker en minder traumatisch zijn voor de moeder en de baby, na de bevalling moet deze spier zich herstellen.
Aangezien het een diepe spier is, kan het niet direct worden gevoeld of gezien vanaf de buitenkant van het lichaam. Er zijn echter oefeningen die kunnen helpen bij het versterken en activeren van de spier, zoals bekkenbodemoefeningen. Een fysiotherapeut of bekkenbodemtherapeut kan helpen bij het leren identificeren en activeren van de Transversus perinei-spier.

De bulbospongiosus loopt aan weerzijde van de genitaliten van de binnenzijde van het schaambeen naar het perineum. Bij vrouwen ondersteunt en omringt de spier de clitoris en de opening van de vagina. Bij samentrekking kan de spier zorgen voor extra bloedtoevoer naar de clitoris, waardoor deze gevoeliger wordt. Daarnaast is de bulbospongiosus betrokken bij de samentrekkingen tijdens een orgasme. Het samentrekken van de spier tijdens de orgasmefase kan leiden tot intensere orgasmen.
Bij mannen omringt de spier de penis. Eén van de belangrijkste functies van de bulbospongiosus voor mannen is dat zij de penis ondersteunt, bij samentrekking kan zij zorgen voor een stevige erectie en voor het uitpersen van de laatste druppels urine na het plassen.
Voor zowel mannen als vrouwen heeft de bulbospongiosus spier heeft ook een functie bij het reguleren van de urineblaas.

De oppervlakkige dwarse perineale spier, (Superficial Transvers Perineal Muscle ofwel STPM), ook wel bekend als Perineale Spier is een belangrijke spier in de bekkenbodem van zowel mannen als vrouwen. De STPM is een platte, waaiervormige spier die aan beide zijden het perineum aan de zitbotjes verbindt. Deze spier heeft verschillende functies, waaronder het ondersteunen van de bekkenorganen en het helpen bij het sluiten van de plasbuis (urethra) en de anus. In het kader van Yoni Yoga en bekkenbodemtraining is de STPM een belangrijke spier om bewust te leren gebruiken en ontspannen. Door middel van specifieke oefeningen en ademhalingstechnieken kun je deze spier versterken en ontspannen. Hierdoor kun je de functie van de bekkenbodem verbeteren en klachten verminderen, zoals incontinentie, verzakking of pijn tijdens het vrijen.

Klachten ten gevolge van een slecht functionerende bekkenbodem

Voor een goed functioneren van de bekkenbodem is het belangrijk dat de verschillende spier(groep)en zowel kunnen aanspannen als ontspannen, bij voorkeur los van elkaar. Een bekkenbodem die niet in balans is, heeft te weinig kracht, is continu gespannen of een combinatie van beide (hierover later meer). Zo kan het zijn dat bepaalde spiergroepen overmatig aangespannen zijn en het gebrek aan kracht compenseren van andere groepen die ondermatig ontwikkeld zijn.

Klachten die ontstaan door een slecht functionerende bekkenbodem kunnen uiteenlopend zijn, onderstaand de belangrijkste voorbeelden:

• Urineverlies, incontinentie of juist moeite of pijn bij het plassen
• Pijn in het bekkengebied, onderrug, heupen en benen.
• Verzakking
• Problemen met de stoelgang, zoals verstopping, aambeien, of het niet op kunnen houden van de ontlasting.
• Seksuele problemen, zoals laag of overmatig libido; Voor vrouwen: Pijn tijdens het vrijen, vaginale droogheid, moeite om opgewonden te raken of een orgasme te krijgen. Voor mannen: Moeite om een erectie te krijgen of te behouden, vroegtijdige ejaculatie of pijn bij het vrijen.
• Problemen met mobiliteit, zoals last bij het lopen, staan en zitten.

Het is belangrijk om te onthouden dat deze symptomen ook kunnen wijzen op andere gezondheidsproblemen, dus het is belangrijk om met een zorgverlener te praten als je last hebt van een van deze symptomen.

Een slappe, onderactieve, overactieve of gespannen bekkenbodem?

Medisch gezien worden er naast een gezonde bekkenbodem, en verschil gemaakt tussen 4 verschillende toestanden van de bekkenbodem. Een slappe bekkenbodem is een bekkenbodem waarin in het algeheel te weinig kracht zit. Een onderactieve bekkenbodem, is een bekkenbodem, die gespannen is, maar niet kan ontspannen en waarvan de spierkracht te laag is. Een gespannen bekkenbodem is een bekkenbodem waarbij er te veel spanning aanwezig is, en er niet ontspannen kan worden en een overactieve bekkenbodem is een meer extreme versie daarvan.

In alle bovenstaande gevallen is het voor degene die de klachten ervaart vaak moeilijk om de verschillende spiergroepen los van elkaar te bewegen.

Meer informatie over bovenstaande onderwerpen, en bijbehorende klachten vindt je via de links:
– Een slappe of onderactieve bekkenbodem
– Een gespannen of overactieve bekkenbodem

Een gezonde bekkenbodem

Het is belangrijk je te realiseren dat de bekkenbodem een complexe spiergroep is die nauw samenwerkt met andere spieren en structuren in het lichaam.

Om de bekkenbodem gezond te houden, is het belangrijk om deze spiergroepen regelmatig te trainen en te ontspannen. Dit kan worden bereikt met behulp van oefeningen zoals omschreven op deze website. Door regelmatig te oefenen en bewust te zijn van de bekkenbodem, kun je bekkenorganen ondersteunen, incontinentie verminderen en onze seksuele gezondheid verbeteren.

LET OP: Als je intensief je bekkenbodem wilt gaan trainen, consulteer dan altijd eerst een bekkenbodemspecialist om te voorkomen dat je spieren éénzijdig traint, of dat je bepaalde spiergroepen niet leert ontspannen.